“Huis gefundeerd op koeienhuiden”. Feit of fabel?

De aanname die wij horen tijdens het uitvoeren van bouwkundige vooropnamen,
trillingsmetingen of deformatiemetingen

Met enige regelmaat worden wij bij het uitvoeren van ons werk geconfronteerd met de zes woorden die in de titel van dit stuk staan. De reden van ons bezoek is vaak het uitvoeren van werkzaamheden die schade aan een gebouw moeten voorkomen of duidelijkheid creëren omtrent de bouwkundige staat van een woning. Door bouwkundige opname, trillingsmetingen of deformatiemetingen komen wij namens onze
opdrachtgever in contact met omwonenden van een aanstaand bouw-, sloop-, renovatie- of infraproject. Een praatje over trillingen is dan meestal het gevolg. “De vorige keer stonden de kopjes te rinkelen in de kast!” en “zelfs de radiatoren trilden in de beugels” zijn de ervaringen die de mensen op zo’n moment delen. Volledig terecht, natuurlijk is men bezorgd over de impact van de werkzaamheden en de “zware” trillingen die de
werkzaamheden zullen voortbrengen.

De bekende Quote

“Want weet je”, vervolgt men dan, “mijn huis is gefundeerd op koeienhuiden.” De overtreffende trap van bezorgdheid. Hiermee zeggen ze in feite impliciet dat dat een erg slechte combinatie is met trillingen. En dat is ook zo, als je dat letterlijk neemt. Een fundering op koeienhuiden komt op ons niet over als een degelijke vaste ondergrond om een gebouw op te dragen. Daar zouden wij ook niet rustig in slapen. Maar hoe is zo’n hardnekkig verhaal nou in de wereld gekomen? Is het waarheid of is het net als het Sinterklaas en zwarte Piet verhaal, dat iedereen een eigen versie heeft die van generatie op generatie is overgedragen?

Vanuit grondmechanisch - en technisch oogpunt heeft een koeien- of ossenhuid uiteraard geen dragende functie. Een slappe leren lap, ook al zou het in de in meerdere lagen toegepast, is ongeschikt om er een woning op de funderen, laat staan een oude middeleeuwse kerk. De Nederlandse Volksverhalenbank (dank Peter Burger) toont 17 passages over verhalende mensen over dit onderwerp. Weliswaar een hoog sagen en legenden gehalte, maar het staat er echt. Het komt dus ergens vandaan.

Verder historisch onderzoek

Verder onderzoek op internet leidt tot diverse krantenberichten met de koppen "Bouwen op huiden hardnekkige mythe" en "een dijk op huiden?
Onmogelijk!", maar ook een aantal interessante artikelen van bouwhistorici en bouwpathologen. Bijvoorbeeld het artikel "Van staal tot koeienhuid" van Reinoud Boter van Moned. Naast een technische verklaring over de functie van de huiden - het droog houden van het opgaand metselwerk, en dat als dat de functie zou zijn geweest dient het metselwerk volledig te worden ingepakt in huiden - en het onwaarschijnlijk verklaren daarvan, is een kleine berekening over het aantal te slachten koeien voor een fundering van een gebouw ook een aanduiding voor de onwaarschijnlijkheid van het verhaal. 15 koeien (!) zouden nodig geweest zijn voor een eenvoudige woning.

Een van zijn verklaringen is een misinterpretatie van tekst. Op huyden (te lezen als "heden") is de bouw begonnen en een spellingsfout "huien" in plaats van "heien" gevolgd door de verbastering naar "huyden". Het artikel eindigt met de quote: "Wel of niet waar, de eerste (koeien)huid onder een fundering moeten we in elk geval nog vinden." Dat laat in ieder geval niets aan interpretatie over.

De feiten

Andere bronnen, zoals deze, deze, en deze, maken overigens wel duidelijk waar de verwarring mogelijk vandaan komt. Ze geven de volgende verklaringen:

• fundering op sloophouten planken afkomstig van oude scheepshuiden
• deze planken konden worden gelegd op meederde korte geheide - huyen - houten paaltjes
• het tegengaan van optrekkend grondwater in het opgaand metselwerk
• fundering is op huyden begonnen (in de zin van heden en verbasterd naar huyden)
• koeienhuiden onder kerken als vorm van bouwoffer tegen de negatieve energie uit de aarde
• koeienhuiden als vorm van bouwbelasting geind door de Romeinen
• funderingslaag uit schuin gestapelde blokken klei die aangeduid werd met het woord "huid"

Al met al blijkt wel dat vanuit de historie genoeg voedingsbodem aanwezig is om het koeienhuiden verhaal in stand te houden. Voor ons staat evenwel vast dat een koeienhuid qua functie nooit als draagkracht verbeterend bedoeld kan zijn geweest. Het verhaal heeft zelfs ooit de 2e kamer gehaald waar toemalig minister Dekker als antwoord op vraag 3 in deze bekendmaking het volgende antwoordde: "De veronderstelling dat vroeger op koeienhuiden werd gefundeerd moet ik overigens naar het rijk der fabelen verwijzen, hoewel dit soort verhalen net zo onuitroeibaar blijken te zijn als de verhalen over vermeende onderaardse gangen in burchten en kloosters."

Conclusie

De enige conclusie die wij trekken is dat een fundering op koeienhuiden in technische zin een fabel is. Vanuit historisch perspectief is het echter verklaarbaar dat dit volksverhaal rond blijft
gaan en vanuit "horen zeggen" een zekere waarheid krijgt.

De tot slot wat ons betreft geeft een quote van de heer ir. P. Meijers van TU Delftenige de juiste waardering van het koeienhuiden verhaal : "Ter wille van de romantiek van het vakgebied grondmechanica moet het verhaal dat middeleeuwse kerken op koeienhuiden zijn gebouwd in stand worden gehouden."

Daar houden we het bij. Tot iemand het tegendeel bewijst.